Świeradów Zdrój

Historia

Pierwsze informacje o osadzie leśnej oraz istnieniu w górnym biegu rzeki wód o magicznych właściwościach odnaleziono już w XII-wiecznych legendach, np. o Lwińcu. Dzieje Świeradowa-Zdroju i okolic są nierozerwalnie związane z dziejami plemion łużyckich, a osada która powstała prawdopodobnie pod koniec XIII lub na początku XIV w. zawdzięcza im swą nazwę Flyns (później zniemczoną na Flinsberg).

Pierwszą wzmiankę o świeradowskich wodach można odnaleźć w książce wydanej w 1572 r., autorstwa berlińskiego lekarza Leonarda Thurneyssera, który wspomina w niej o zimnych i ciepłych mineralnych i metalicznych wodach świeradowskiego źródła, nazywając go “świętym źródłem”.

W 1754 r. tzw. górne źródło zostało ocembrowane i okryte dachem, a przy nim wybudowano małe schronisko. W uzdrowiskowej przeszłości Świeradowa istotną datą jest 1768 r., z którym kojarzono początek zorganizowanej działalności uzdrowiskowej miasta. W roku tym poprawiono obudowę górnego źródła, a obok niego wybudowano dom mieszkalny z 14 pokojami tzw. „stary dom źródlany”, gdzie przebywali kuracjusze. W lipcu 1770 r. została założona księga kuracyjna.

Z badań przeprowadzonych w 1783 r. wynikało, że wody świeradowskie skutecznie leczą szereg schorzeń i niedomagań, między innymi pobudzają apetyt, wstrzymują wymioty, leczą stany lękowe, choroby żołądka i wątroby.

Na przełomie lat 1920 – 1930 Świeradów był miejscowością na wskroś kuracyjną. Znajdowało się tu kilka znanych zakładów lecznictwa uzdrowiskowego (Dom Zdrojowy z 70 pokojami, Łazienki Leopolda, w których odnotowano 50 pokoi), 23 restauracje, gospody i kawiarnie, 128 domów wynajmujących kwatery, 9 garaży samochodowych, wypożyczalnie samochodów, pocztę, telegraf, rozmównicę publiczną, obiekty rekreacyjno-sportowe, handlowe, prywatne kolegium nauczycielskie.

W 1935 roku lekarze, przemysłowcy, właściciele domów sanatoryjnych, hoteli i pensjonatów założyli związek mający na celu opiekę nad rozwojem ruchu turystycznego, a efektem jego działalności było między innymi wybudowanie drogi między Świeradowem i Szklarską Porębą.

1 stycznia 1973 roku sołectwo Czerniawa Zdrój włączono w granice Świeradowa.

Podkreślić trzeba, że lokalizacja dzisiejszego Świeradowa odegrała znaczną rolę w rozwoju cywilizacyjnym tego zakątka Gór Izerskich: był punktem wyjściowym do pionierskich eskapad badawczych w góry, stał się miejscem, które przyczyniło się do ich rozsławienia i poznania – już w średniowieczu tajemnice tych gór zgłębiali poszukiwacze skarbów.

Atrakcje turystyczne i zabytki

• Dom Zdrojowy - Położony na pn.-wsch. podnóżu Stogu Izerskiego, powstał w miejscu poprzedniego „Domu Źródlanego” z 1781 r., zniszczonego w czasie pożaru 14 grudnia 1895 r. Szybko odbudowany przez Schaffgotschów,  na podstawie projektu wrocławskiego architekta Grossera, w 1899 r. przyjął pierwszych kuracjuszy. Malownicza bryła została zaakcentowana wieżą zegarową o wys. 46 m. Atrakcyjność budynku podnosi najdłuższa na Dolnym Śląsku modrzewiowa Hala Spacerowa o długości 80 m,  z piękną roślinną polichromią i witrażami oraz herbem rodziny von Schaffgotsch nad sceną, stanowiącą obecnie jedną z głównych atrakcji Świeradowa-Zdroju. Przy wejściu głównym do Hali Spacerowej znajduje się źródło wody pitnej (szczawy radonowo–żelaziste). Tarasy zdrojowe o długości ponad 160 m wraz z muszlą koncertową (rozebrana) i sztuczną grotą z naciekami, korty tenisowe oraz zespoły parkowe niegdyś stwarzały niepowtarzalną atmosferę do wypoczynku.

• Schronisko Na Stogu Izerskim - wybudowane zostało w charakterystycznym stylu śląsko-łużyckim poniżej szczytu i oddane do użytku 24 października 1924 roku. Schronisko stało się jednym z ulubionych celów wypraw kuracjuszy oraz znakiem rozpoznawczym samego Świeradowa-Zdroju. Od zakończenia wojny Schronisko na Stogu Izerskim w dalszym ciągu prowadzi turystyczną działalność. Do dyspozycji turystów jest ok. 50 miejsc noclegowych, pokoje z łazienkami oraz pełne wyżywienie. Stojąc przed Schroniskiem możemy podziwiać wspaniałą panoramę Świeradowa-Zdroju. Mamy stąd również doskonały widok na dolinę Kwisy, Grzbiet Kamienicki i zachodnią część Karkonoszy. Cała trasa wiedzie przez lasy świerkowe, uroczyska i trzęsawiska. Szczególnie pięknie jest tutaj wczesną wiosną.

• Czarci Młyn - Powstał ok. 1890 r. Młyn jest typowym przykładem budownictwa pogranicza śląsko-czeskiego. Maszyny i urządzenia funkcjonujące w nim po dziś dzień są typowe dla wyposażenia młynów gospodarczych z przełomu XIX/XX w. Dziś w „Czarcim Młynie” zmęczony podróżny może zasiąść i ogrzać zmarznięte kości przy 100–letnim piecu chlebowym, zjeść chleb wypiekany sposobem naszych pradziadków oraz zabrać ze sobą świeżo zmieloną mąkę, aby móc wspominać w domu tajemniczą atmosferę „Czarciego Młyna”. Jak głosi czarcia legenda - aby ustrzec się złośliwości Czarta ukrywającego się gdzieś w „Czarcim Młynie”, należy, tak jak czyniono to od zawsze, przed przekroczeniem wierzei Młyna dotknąć głowy lwa, strzegącego wejścia, młyna oraz wszystkich jego gości.

• Źródło dr Adama - nazwane na cześć lekarza uzdrowiskowego Dr med. Waldemara Adama, który pracował w szpitalu w Bad Flinsberg na przełomie XIX i XX wieku.  Dziś do pulsującego czystą wodą źródła Adamsa prowadzi niebieski szlak.

• Źródło Cesarza Józefa - źródełko, przy którym 23 sierpnia 1779 r. odpoczywał Cesarz Józef II. Po raz ostatni spoglądał na panoramę śląskich miasteczek, które jego matka Cesarzowa Maria Teresa utraciła na rzecz Prus.

• Chatka górzystów -Leży na Hali Izerskiej. Jest to jedyny budynek ocalały z istniejącej tutaj kiedyś osady Gross-Iser, którą założyli w XVII wieku czescy uchodźcy religijni. W 1734 roku osada liczyła 13 zagrodników i chałupników. Składała się z bud pasterskich, których w roku 1880 było już 38. Chatka przyciąga kuchnią domową, w której królują naleśniki i smażony ser, ma też 40 miejsc noclegowych. Czynna cały rok.

• Rezydencja Marzenie - Wspaniała willa krajobrazowa łącząca stylową architekturę modernizmu z dzikim parkiem pejzażowym. Powstała w 1901 r. z funduszu przemysłowca i racjonalizatora techniki Juliusza Pintscha z Berlina.  Willa o pięknej secesyjnej bryle i dekoracji usytuowano w centrum założenia parkowego. Całość tworzą budynek główny, budynek ogrodowy zwany oficyną, założenie parkowe z fontanną i budynki techniczne obsługujące wille.

• Pomnik Juliusza Pintscha - Juliusz Pintsch był przemysłowcem z Berlina. Dzięki jego funduszom została wybudowana Rezydencja Marzenie, dawniej zwana Villa Pintscha. Pomnik zlokalizowany jest na trasie wiodącej przez las od DW “Czeszka” i “Słowaczka” (wejście poniżej) do obiektu noclegowego “Aronia” (na ul. B. Czecha).

• Kościół p.w. Św. Józefa - wybudowany został latach 1898-99 dzięki staraniom hrabiny Marii von Schaffgotsch, według planów inspektora budowlanego Grossera. Kościół swoją nazwę zawdzięcza przeniesionemu ze starej kaplicy ołtarzowi poświęconemu właśnie Św. Józefowi. Kaplica ta połączona z nowym kościołem jest dziś jego integralną częścią, a ołtarz - jego najpiękniejszą ozdobą. Pierwotny Kościół był trzyprzęsłowy z wieloboczną absydą, utrzymany w stylu neogotyckim zgodnie z modnym w XIX wieku historycyzmem. Ozdobiony od frontu dwiema wieżami. W kościele znajdują sie także zabytkowe organy wybudowane przez firmę Schlag und Sohne ze Świdnicy, prawdopodobnie w 1901 r. Szczegóły konstrukcyjne tego instrumentu zdradzają, że jego elementy wykonywane były jeszcze w latach 90. XIX stulecia.

• Chaty Sudeckie - Domy przysłupowe - tzw. chaty/domy przysłupowe, o konstrukcji wieńcowej, przysłupowej i mieszanej, położone głównie na peryferiach uzdrowiska. W większości pochodzą z XIX w. Największe ich zgrupowania znajdują się w przy ul. Długiej, Lwóweckiej, Głównej i Myśliwskiej.Świeradowskie budynki są częścia Krainy Domów Przysłupowych -malowniczego regionu u styku trzech granic: Niemiec, Czech o Polski.  Domy przysłupowe, których szczególnie dużo (około 6 tysięcy) zachowało sie na Gónych Łużycach - stąd nazywane są niekiedy domami łużyckimi.

• Park Zdrojowy - Kompozycja parkowa powstała w 1898 r. według projektu Karla Grossera. Park, składający się z kilku mniejszych fragmentów rozlokowany został w centrum uzdrowiska. Część parku znajdująca się najbliżej Domu Zdrojowego prezentuje bardzo architektoniczny typ rozwiązania z tarasami, schodami, sztuczną grotą, rampami i murami oporowymi na skarpach.

• Wieża Mon Plaisir - Budynek powstał w latach 1803-1804 z inicjatywy ówczesnego właściciela Pobiednej, Adolfa Traugotta von Gersdorfa. W roku 1850 wieża została odrestaurowana i udostępniona turystom. Od 1886 roku budowla nosiła imię Cesarza Wilhelma (w roku 2010 powrócono do dawnej nazwy). Z biegiem lat przy wieży powstała restauracja oraz miejsca noclegowe.

• Izerski punkt antygrawitacyjny - znajduje się ok. 300 m od dolnej stacji kolei gondolowej (w stronę Czerniawy). Zatrzymany samochód zaczyna wjeżdżać sam pod górę – jedni mówią, że pochyłość jezdni to tylko złudzenie optyczne, inni – że jest to anomalia grawitacyjna, ale jedni i drudzy mają z tego mnóstwo dobrej zabawy.

• Sztuczna grota - znajduje się u podnóża długiego liczącego ponad 160 m tarasu na którym wznosi się Dom Zdrojowy, powstała w XIX w. Grota służyła niegdyś za pijalnię wody mineralnej. Obok groty wmurowana jest tablica ku czci dr Mieczysława Orłowicza, pioniera polskiej turystyki w Sudetach, którego imię nosi Główny Szlak Sudecki rozpoczynający się w Świeradowie-Zdroju.

• Łazienki Leopolda - Wybudowane w latach 1838-39 przez Schaffgotschów przy górnym źródle. Budynek w kształcie czworoboku mieścił 29 kabin wannowych, do których woda dopływała pod własnym ciśnieniem. Na pietrze urządzono pokoje dla gości kuracyjnych. W 1872 r. po raz pierwszy wprowadzono kąpiel w wywarze z igieł świerkowych, a w Łazienkach Leopolda zainstalowano prysznice opadowe, wanny do kąpieli siedzących. W następnym roku założono ogrzewanie w większości pokoi, ponadto Łazienki Leopolda zostały wyposażone w domową aparaturę telegraficzną. W 1874 roku uruchomiono kocioł parowy, a w kabinach siedzących zastosowano ogrzewanie piecowe. Kolejny sezon wzbogacił Łazienki o urządzenie do parowania igieł świerkowych. Pożar w 1881 r., zdławił częściowo budynek.

• Pijalnia wody radoczynnej - mieści się w wybudowanym w 1934 r. przez Paula Schmidta, zakładzie kąpieli radoczynnych, dawniej zwanym Radiumbad.

• Łazienki Ludwika – budynek został wybudowany przy dolnym źródle w 1879 r., w miejscu gdzie w 1811 r. bawiące się nad brzegiem rzeki dzieci, odkryły źródło wody mineralnej. Łazienki posiadały wówczas 8 podgrzewanych kabin do przeprowadzania kąpieli borowinowych, mineralnych, wodnych, w wywarze świerkowym, oraz zimne i gorące prysznice. W późniejszym okresie z inicjatywy lekarza uzdrowiskowego - dr Waldemara Theodora Adama, dobudowano do niego Halę Spacerową (uległa zniszczeniu w latach powojennych). Obecnie budynek nie pełni funkcji uzdrowiskowych. Obiekt znajduje się w Świeradowie-Zdroju przy ul. Ratowników Górskich.

• Zakład kuracji borowinowej - Zwany dawniej Łazienkami Marii – powstał według najnowocześniejszych standardów światowych w 1904 r. Dla kuracjuszy przygotowano 12 kabin do  kąpieli całkowitych, 2 kabiny do kąpieli częściowych z białymi glazurowanymi wannami, niklowaną instalacją łazienkową, z ogrzewaniem i wentylacją. W budynku mieściła się również poczekalnia - miejsce do wypoczynku. Ponadto z urządzeń technicznych znajdowały się tu m.in. dwie kadzie z mieszalniami do przygotowywania kąpieli borowinowych oraz zbiornik do parowania kory. Przy Zakładzie wybudowano w owym czasie także kotłownie, pralnię parową i ogromny betonowy zbiornik na wodę mineralną (pojemność 300 m3). Borowinę dostarczano ze złóż położonych na Hali Izerskiej. Do dnia dzisiejszego kuracjusze korzystają z zabiegów borowinowych w tym obiekcie.

• Model Układu Słonecznego – przebiega na trasie: Orle - Kobyla Łąka - Chatka Górzystów Ścieżka dydaktyczna „model Układu Słonecznego” w Górach Izerskich przedstawia Słońce i 8 krążących wokół niego planet w skali 1:1 miliarda. W tej skali pokazane są zarówno rozmiary tych 9 obiektów, jak i odległości między nimi. Kolejność planet od Słońca w modelu jest taka jak w rzeczywistości. Ścieżka zaczyna się w Orlu modelem Słońca i kończy przy Chatce Górzystów modelem Neptuna. Model Słońca ułożony jest z kostki brukowej i połączony jest z gnomonem, a modele planet pokazane są na metalowych płytkach umieszczonych na niedużych głazach. Wszystkie obiekty planetarnej ścieżki położone są przy drodze prowadzącej z Orla do Chatki Górzystów.

• Pomnik Żabki – płaskorzeźba z żabą, usytuowana u podnóża dolnego tarasu przed Domem Zdrojowym.

• Domek Myśliwski – powstał pod koniec XIX w. jako szkoła katolicka, wybudowany specjalnie dla dzieci ówczesnych właścicieli Uzdrowiska – Schaffgotschów oraz ich pracowników. Budynek znajduje się na ul. Ratowników Górskich na przeciwko dawnych Łazienek Ludwika.

• Leśna ścieżka ekologiczna - przedstawia w prosty, opisowy sposób las i jego małych mieszkańców. Trasa zlokalizowana jest w Czerniawie-Zdroju. Zaczyna się przy Domu Kuracyjnym „EWA” (ul. Spadzista 2), a kończy na parkingu przy przejściu granicznym Czerniawa-Zdrój - Nove Mesto.

• Tablica pamiątkowa – koło sztucznej groty znajdującej się na dolnym tarasie przed Domem Zdrojowym (przy czerwonym szlaku).Tablica poświęcona jest patronowi dr Mieczysławowi Orłowiczowi (1881-1959) – współtwórcy PTTK, odsłonięta w grudniu 1982 r. W Świeradowie-Zdroju ma swój początek Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza, oznakowany kolorem czerwonym prowadzący przez najciekawsze partie Sudetów, aż do Prudnika (długość szlaku 350 km). Koncepcja szlaku pojawiła się na posiedzeniu Między oddziałowej Komisji Sudeckiej Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, która odbyła się 24 października 1947 r. Rok później zaczęto prace nad znakowaniem szlaku. Z okazji 100-lecia turystyki w Polsce, przypadającego w 1973 r., Komisja Turystyki Górskiej ZG PTTK nadała Głównemu Szlakowi Sudeckiemu imię Mieczysława Orłowicza, w uznaniu jego zasług dla turystyki i krajoznawstwa.

Źródło: www.swieradowzdroj.pl

Zobacz: Kalendarz Kuracjusza. Informator Kulturalny Miasta Świeradów Zdrój

Zobacz: Sanatoria w Świeradowie Zdroju