Borne Sulinowo

Gmina Borne Sulinowo znajduje się w centralnej części Pojezierza Drawskiego, na terenie powiatu szczecineckiego, w południowo-wschodniej części województwa zachodniopomorskiego. Miasto wtopione jest w kompleks leśny, rozciągnięte przy południowym brzegu jeziora Pile.

Bardzo zróżnicowaną rzeźbę terenu na obszarze gminy zawdzięczamy długotrwałemu działaniu przed ok. 25 tys. lat lądolodów skandynawskich i mas spływających z nich wód. Gęsta i urozmaicona sieć strug i rzeczek różnej wielkości, obfitość jezior rozrzuconych wśród zalesionych wzgórz dodają malowniczości tym terenom.

W północnej części gminy występują najwyższe wzniesienia, w tym Łęcka Góra (214 m n.p.m.). Środkową część gminy przecina główny ciąg jezior Pojezierza Drawskiego. Na terenie gminy znajduje się 57 jezior, z których największym jest jezioro Pile o pow. 1000 ha, długości 8,5 km i głębokości do 44 m.

Część z jezior połączona jest rzekami. Największe z nich to Piława i Płytnica, prawobrzeżne dopływy Gwdy. Szczególnie interesującym szlakiem wodnym jest rzeka Piława. Wypływa z jeziora Komorze (pow. 397 ha i wyjątkowo przejrzysta woda), przepływa na obszarze gminy przez siedem jezior i Zalewy Nadarzyckie. Nad jej brzegami znajduje się część umocnień i bunkrów Wału Pomorskiego.

Lasy zajmują ponad 50 % powierzchni gminy. Są to przede wszystkim lasy sosnowe. Duża ilość terenów podmokłych, spowodowała rozwój specyficznych dla tego środowiska form roślinnych w tym także gatunków objętych całkowitą ochroną. Na terenie byłego poligonu, w południowej części gminy znajdują się jedne z największych wrzosowisk w Europie.

Atrakcje turystyczne:

• Szlaki piesze: Jeleń - Ciemino - Łączno - Silnowo - Piława - Strzeszyn – Sikory (długość ok. 30 km), Borne Sulinowo - Krągi - Śmiadowo - Góra Śmiadowska - Borne Sulinowo (długość ok. 20 km)

• Szlaki pieszo – rowerowe:

"WODNY" (Przebiega wzdłuż brzegu jeziora Pile i Długie, długosć ok. 16,5 km),

"BUNKRY" (Zaczyna się i kończy przy siedzibie Nadleśnictwa w Bornem Sulinowie. Biegnie przez tereny poradzieckiego poligonu, długość  ok. 12 km),

"WRZOSY" (Przebiega przez teren poligonu poradzieckiego między Bornem Sulinowem, a miejscowością Kłomino (Gródek). Na szlaku rozległe Wrzosowiska Kłomińskie, Zalewy Nadarzyckie oraz dolina Piławy. Długość ok. 35 km)

• Szlaki rowerowe:

"KRAINA ODWRÓCONEGO KRZYŻA" - Borne Sulinowo - Starowice - Jeziorna - Ostroróg - Nobliny - Liszkowo - Borne Sulinowo. Długość szlaku 29,2 km. Oznakowanie w kolorze niebieskim. Szlak przebiega przez zalesione tereny poradzieckiego poligonu. Dwukrotnie przecina nurt rzeki Piławy. Przemierza tajemniczą Krainą Odwróconego Krzyża, którą tworzą dwie krzyżujące się polodowcowe rynny wypełnione wodami pięciu jezior: Nobliny (Niewlino), Kortkowo, Młynówek (Urok), Płyćwia (Jeziorno) i Szepc. Krzyż utworzony przez ciąg jezior jest zorientowany z północy na południe i dlatego ma odwrócony kształt.

"KRAINA MAŁYCH JEZIOR" - Borne Sulinowo - rzeka Piława - Łubowo - Rakowo - jezioro Komorze - Okole - Strzeszyn - Międzylesie - Piława - Dolne Silnowo - Dąbrowica - Borne Sulinowo. Długość szlaku 42,8 km. Oznakowanie w kolorze czarnym. Szlak biegnie nad brzegami dwóch dużych, wspaniałych jezior: Komorza i Pile. Zdąża w ukrytą pośród lasów, przedziwną, odludną Krainę Małych Jezior. W nasyconym pagórkami i innymi formami wypiętrzeń i wzniesień terenie ukrywają się w głębokich dolinkach małe jeziorka

wytopiskowe i rynnowe. Szlak czterokrotnie przecina nurt rzeki Piławy i przemyka w pobliżu 22 jezior.

"NAD JEZIORO CIEMINO" - Borne Sulinowo - jezioro Przełęg - Jelonek - Przyjezierze - Grabno - jezioro Ciemino - Kucharowo - Kądzielnia - Juchowo - Kłosówka - Łączno - jezioro Ciemino - jezioro Śmiadowo - Krągi - Borne Sulinowo. Długość szlaku 52,8 km. Oznakowanie w kolorze czerwonym. Szlak podąża nad brzegami 9 jezior, przecinając główny ciąg jeziorny Pojezierza Drawskiego. Przedostaje się przez krainę odwiecznych dębów. Natrafia na liczne zabytkowe kościoły oraz zespół pałacowo parkowy w Juchowie.

• ŚCIEŻKA KONNA - Przybkówko - Trzemienko - Strzeszyn - Liszkowo - bród na Piławie - Borne Sulinowo. Długość ścieżki - 26,8 km. Oznakowana pomarańczowym znakiem (koło o średnicy 60 mm), na terenie byłego poligonu w okolicach Bornego Sulinowa - ścięte na ukos drewniane słupki z namalowaną białą farbą końską głową.

• SPŁYW KAJAKOWY, SZLAK WODNY PIŁAWY - Trasa spływu - Wydrza Wyspa - jezioro Komorze - jezioro Rakowo - jezioro Lubicko Małe - jezioro Lubicko Wielkie - do wsi Łubowo - jezioro Lubicko Wielkie - jezioro Lubicko Małe - jezioro Brody - jezioro Strzeszyn - jezioro Kocie Małe - jezioro Kocie Duże - jezioro Pile - do miasta Borne Sulinowo - jezioro Pile - jezioro Długie - rzeka Piława - Zalewy Nadarzyckie - Czechyń - Szwecja - jezioro Dobrzyca.

• Stadnina Koni „STAJNIA ROMANA”

• Szkolenia samolotowe, loty zapoznawcze, fotografia lotnicza

• Wycieczki samochodem wojskowym

• Grota solna "BORNIANKA"

• „PRYWATNA IZBA MUZEALNA” (organizowanie wycieczek)

• Paintball, quady, park linowy, gigantyczne piłkarzyki

• Szczecinecki Tramwaj Wodny

• Basen Miejski w Szczecinku

Zabytki:

• DOM OFICERA- Zbudowany przez Niemców w latach 1934 – 36 reprezentacyjny budynek garnizonu Gross Born. Mieściły się w nim sale wykładowe szkoły artylerii armii niemieckiej - Wehrmachtu

• RUINY WILLI GUDERIANA - Okazały, pięknie położony budynek, zbudowany przez Niemców w latach trzydziestych. Odbiegający architektonicznie od reszty militarnych zabudowań, bogato zdobiony budynek był miejscem zakwaterowania generała Guderiana

• CMENTARZ WOJSKOWY - Leży głęboko w lesie, na północ od drogi Borne Sulinowo - Szczecinek, przed wsią Krągi. Spoczywają tu prochy poległych w czasie kampanii wrześniowej żołnierzy polskich oraz polskich i rosyjskich, którzy zginęli w 1945 r. podczas walk o Wał Pomorski

• "CMENTARZ Z PEPESZĄ" - Potoczna nazwa tego cmentarza wzięła się stąd, że jego głównym akcentem jest pomnik -  dłoń z celującą w niebo kolorową "pepeszą". Jest to cmentarz cywilno - wojskowy z mogiłami pochowanych tu po wojnie rosyjskich żołnierz i ich rodzin

• "TAMA NA PIŁAWIE" - Forteczny jaz piętrzący zbudowany w l. 1935/36, położony na rzece Pilawie. Obiekt należał do niemieckiej linii fortyfikacji granicznych - Pozycji Pomorskiej(Pommernstellmg'), potocznie nazywanej Wałem Pomorskim. Pozycja zasadniczo wybudowana w latach 1932-1937, typ fortyfikacji rozproszonej. Jaz służący do podniesienia poziomu rzeki Pilawy i utrzymania jej walorów obronnych jako przeszkody dla ludzi i pojazdów, na odcinku ponad 2 km (od wypływu rzeki z jeziora Długiego). Przedmiotowy obiekt związany jest z historią walk Wojska Polskiego i Armii Czerwonej o przełamanie Wału Pomorskiego w 1945 r. Stanowi dokument historii techniki i inżynierii związanej z architekturą militarną

• Jeleń - kościół filialny pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Konstrukcja szachulcowa. Zbudowany w latach 1760 – 70

• Kiełpino - kościół filialny pod wezwaniem św. Kazimierza; barokowy, zbudowany w 1742 r. W kościele znajduje się ołtarz główny i ambona wykonane z  drewna, rzeźbione i politurowane, wykonane w roku 1747

• Okole - kościół filialny pod wezwaniem Św. Wojciecha. Neogotyk. Rok budowy – 1914

• Radacz - kościół wzniesiony metodą szkieletową w latach 1742-1744. Kościół ten nosi wezwanie Błogosławionego Maksymiliana Marii Kolbego. Konsekrowany został 7 grudnia 1975 roku. Wcześniej w latach 1744 - 1945 spełniał rolę zboru protestanckiego, a po roku 1945 do 1975 był używany jako magazyn przez PGR w Radaczu. W stanie kompletnej ruiny został przejęty przez kościół rzymsko-katolicki. Po remoncie oddano go do kultu sakralnego

• Starowice - kościół filialny pod wezwaniem Św. Stanisława Kostki, zbudowany w stylu neogotyckim w roku 1879. W kościele znajduje się ambona; drewno rzeźbione i politurowane, neogotyk, XIX wiek. Także inne, liczne elementy wyposażenia kościoła mają charakter zabytkowy. Znajdujący się w Łubowie zabytkowy tryptyk, został tam przeniesiony z kościoła w Starowicach

• Liszkowo - kościół filialny, murowany, zbudowany w II połowie XIX wieku

• Krągi - kościół filialny pod wezwaniem Św. Antoniego (obecnie Matki Boskiej Niepokalanej), wzniesiony w 1891 roku.  Ryglowy. Drewniana wieża usytuowana została od strony zachodniej, a wieńczy ją piramidalno-iglicowy hełm

• Łubowo - kościół  zbudowanym w 1863 r., rozbudowany w 1882 r. Styl neoromański

• Ołtarz kościoła w Łubowie - Flandryjski pozłacany tryptyk (XV/XVII wiek, drewno rzeźbione i politurowane, gotyk) przedstawiający Madonnę z Dzieciątkiem i 14 postaci świętych. Jego autorstwo przypisywane jest szkole Wita Stwosza lub nawet samemu mistrzowi. Skradziony w sierpniu 1994 r., odzyskany został w styczniu roku następnego

• Juchowo - kościół zbudowano w roku 1928 w stylu neogotyckim. Fundatorami kościoła byli bracia Georg i Heinrich Dennig - ówcześni właściciele majątku w Juchowie, który ich ojciec odkupił od von Kleistów w 1875 r. W kościele znajduje się ołtarz murowany piaskowiec, rok budowy 1920

• Piława - jeden z młodszych obiektów sakralnych na terenie gminy. Budowę murowanego kościoła w stylu modernistycznym ukończono w 1937 r. Pięknie zlokalizowany kościół parafialny, z którego rozciąga się wspaniały widok na  jezioro Pile

• Kościół w Łącznie - Kościół filialny, murowany, zbudowany w 1927 r. Styl neogotycki

• Tryptyk Matki Boskiej Jenieckiej - ołtarz, który znajdował się w obozie jenieckim obok Kłomina - Oflag II D Gross Born. Jego twórcą był ppor. Jan Zamoyski, który w 1939 r. jako oficer walczył na Wybrzeżu i tam też dostał się do niewoli. Zamoyski to jeden z najwybitniejszych plastyków polskich okresu międzywojennego. Tryptyk powstał w 1942 r., a jako tworzywo posłużyły autorowi materiały dostępne w Oflagu: papier pakowy, deski z pryczy i blacha z puszek po konserwach. Niezwykłą historię tryptyku, który później przemierzył z polskimi żołnierzami szlak bojowy do Berlina i towarzyszył im w przełomowych wydarzeniach, opisał Jerzy Walczak

• Pałac Juchowo - symbol potęgi ówczesnych właścicieli.  Wzniesiony w roku 1874 w miejscu i na fundamentach XVIII wiecznego dworu. Wyróżniał się spośród innych siedzib pomorskich junkrów eklektycznym stylem. Zbudowany z czerwonej cegły, na kamiennym fundamencie i z charakterystycznymi strzelistymi wieżami od frontu. Mieściła się w nim chluba właścicieli - biblioteka, druga co do wielkości w rejonie, po księgozbiorze szczecineckiego gimnazjum. Obok pałacu znajduje się park o pow. 8 ha, założony w XVIII w. w oparciu o modny wówczas styl krajobrazowy. Kompozycja przestrzenna została oparta o istniejące warunki naturalne tj.: stoki, potok wypływający z jeziora, podmokłe łąki i las bukowo-dębowy. W XIX w. park został wzbogacony o gatunki roślin obcego pochodzenia. Park został założony znacznie wcześniej niż obecnie istniejący pałac, a jego powierzchnia i układ przestrzenny wskazują, że był oprawą możnej rezydencji

• Okole - dwór murowany, wzniesiony w 1892 r. w stylu neoklasycznym dla rodziny von Francois - ówczesnych właścicieli majątku

• Radacz - pałac z XIX wieku, niewielkie przekształcenia w stylu naturalistycznym. Siedziba rodu von Kleistów. W XVIII wieku był to jeden z bogatszych rodów pomorskich, który posiadał dziewięć wsi. Około 1888 roku, dobra radackie obejmowały 997,43 ha. Radacz był własnością von Kleistów do końca XIX wieku. Na początku XX wieku właścicielem jego był K. Casiner. W roku 1939 i przez okres II wojny światowej, właścicielem wsi pozostawał Willi Moltrecht. Po wojnie mieścił się tu PGR, aż do momentu swojego upadku. Znajdujący się w Radaczu pałac i park, powstały za sprawą von Kleistów i do końca służyły właścicielom majątku

• Kiełpino - park z początku XIX wieku, powierzchnia 5,2 ha, starodrzew liściasty (buk i dąb). Z porównania stanu aktualnego w terenie z mapą topograficzną z lat 1875 - 77 wynika, że czytelny jest układ przestrzenny dawnych terenów dworskich. Zachowały sie drogi łączące zabudowania folwarku z zabudowaniami wsi. Dwór rozebrano po 1945 roku

• Juchowo - dawny park pałacowy, krajobrazowy z XVIII w., o pow. 8 ha

• Liszkowo - park dworski krajobrazowy, I połowa XIX w

• Radacz - dawny park pałacowy, XIX w., krajobrazowo – naturalistyczny

Źródło: Urząd Miejski w Bornem Sulinowie